آشنایی با ابزار سنگ‌نوردی و نکات مهم آن

یکی از مهم‌ترین کارهایی که قبل از ورود به ورزش سنگ‌نوردی باید انجام دهیم، شناخت ابزار مناسب این رشته است. در این مقاله تلاش داریم، به‌طور خلاصه ابزارهای مختلف سنگ و دیواره‌نوردی را باهم مرور کنیم.

منبع: فدراسیون کوه‌نوردی و صعودهای ورزشی

طناب (Rope)

طناب‌ها باید مورد تایید اتحادیه جهانی کوه‌نوردی (UIAA) باشند و توصیه می‌شود دارای استاندارد اتحادیه اروپا (CE) نیز باشند.

ساختمان طناب

طناب از دو بخش تشکیل شده است:

• هسته: بخش اصلی و مسئول ویژگی کشش‌پذیری طناب است.
• پوسته یا روکش: مسئول محافظت از هسته دربرابر خراش و دیگر عوامل مخرب خارجی است.

اگر پوسته آسیب ببیند و هسته که به‌رنگ سفید است آشکار شود، هشدار واضحی‌ست برای تعویض طناب.

قطر طناب

امروزه طناب‌ها در قطرهای مختلفی تولید می‌شوند که کاربرد هرکدام در دفترچه راهنمای آن آورده شده است. اما به‌صورت کلی طناب‌ها به ۵ دسته‌ی کلی تقسیم می‌شوند:

• ۳ میلی‌متر: بند کفش و بند حمایت ابزار (مانند چکش، تی‌بلاک و…)
• ۵ میلی‌متر: طنابچه‌های اتوبلاک (مانند پروسیک و…)
• ۷ میلی‌متر: با طول ۷ تا ۱۵ متر به‌عنوان طناب انفرادی و استفاده در کارگاه به‌صورت دولا
• ۹ میلی‌متر: به‌صورت دو رشته در صعود و فرود
• ۱۱ میلی‌متر: به‌صورت تک رشته در صعود و فرود

کشسانی طناب

• طناب‌های پویا: هنگام وارد شدن بار برروی آن، از خود خاصیت کشسانی نشان می‌دهند. طناب‌های مورد استفاده در سنگ‌نوردی از این نوع هستند.
• طناب‌های نیمه‌ایستا: هنگام وارد شدن بار برروی آن، از خود خاصیت کشسانی زیادی نشان نمی‌دهند.

کشش دینامیک (Dynamic Elongation): افزایش حداکثر ۴۰ درصد در سقوط با وزن ۸۰ کیلوگرم و فاکتور سقوط ۱٫۷۷

کشش استاتیک (Static Elongation): افزایش حداکثر ۱۰ درصد در سقوط با وزن ۸۰ کیلوگرم و فاکتور سقوط ۱٫۷۷ (برای نیم‌طناب حداکثر ۱۲ درصد)

کاربرد طناب

جهت اطلاع از نوع کاربرد هر طناب، در درجه‌ی اول باید به دفترچه‌ی راهنمای آن مراجعه کرد. اما به‌طور کلی به ۳ صورت استفاده می‌شوند.

• تک‌طناب (Single Rope): به‌صورت تک‌رشته توانایی مهار سقوط را دارد.
  موارد استفاده:
  • استفاده در صعودهای سرطناب در مسیرهای نسبتا مستقیم.
  • استفاده در مسیرهایی که نیاز به فرود به اندازه‌ی طول طناب نباشد.
• طناب دوقلو (Twin Rope): طناب دوقلو نسبت به نیم‌طناب سبک‌تر بوده و درصورت استفاده از این طناب در صعود حتما باید هر دو رشته طناب را داخل یک کارابین انداخت.
  موارد استفاده:
  • در فرودهای بلند (به‌اندازه‌ی کل طول طناب).
• نیم‌طناب یا طناب دوبله (Double Rope یا Half Rope): به‌صورت دو رشته در صعودهای دو طنابه استفاده می‌شود که هر رشته از آن باید در یک میانی انداخته شود.
  مزایا:
  • کاهش شکست طناب در مسیرهای غیرمستقیم
  • ایجاد ایمنی بیشتر در مسیرهای دارای ریزش سنگ و یخ
  • ایجاد ایمنی بیشتر در مسیرهایی با میانی‌های نامطمئن
  • امکان استفاده در فرودهای بلند

تعداد سقوط

طبق استاندارد، هر طناب باید قابلیت تحمل سقوط‌های متوالی را داشته باشد.

• تک‌طناب: ۵ سقوط متوالی با وزن ۸۰ کیلوگرم و فاکتور سقوط ۱٫۷۷
• طناب دوقلو: ۱۲ سقوط متوالی با وزن ۸۰ کیلوگرم و فاکتور سقوط ۱٫۷۷ (روی هر دو رشته)
• نیم‌طناب: ۵ سقوط متوالی با وزن ۵۵ کیلوگرم و فاکتور سقوط ۱٫۷۷

تکنولوژی طناب

• اکونومی (Economy): طناب‌های کوه‌نوردی و صنعتی با ارزان‌ترین مواد (بدون فناوری)
• کلاسیک (Classic): طناب‌های کوه‌نوردی از مواد باکیفیت (بدون فناوری)
• ضدآب: طناب‌هایی برای استفاده در برف و یخ
  • Dry Cover: دارای پوسته ضدآب
  • Golden Dry: دارای پوسته و هسته‌ی ضدآب
• یونی‌کور (Uni-Core): طناب‌هایی با هسته و پوسته‌ی بهم‌پیوسته. در این نوع طناب‌ها، در اثر کارکرد و مرور زمان، هسته و پوسته برروی هم سُر نمی‌خورند.
• داینااستاتیک (Dyna-Static): طناب‌هایی با کارکرد صنعتی که به‌صورت نیمه‌استاتیک ساخته می‌شوند و پس از وارد آمدن اولین شک بالا (تا حدود ۵۰۰ کیلونیوتن) به‌صورت دینامیک درمی‌آیند.

طول عمر

به‌طور کلی عمر یک طناب حداکثر ۱۵ سال است (۵ سال انبارداری + ۱۰ سال استفاده)؛ اما بسته به تناوب و نحوه‌ی استفاده (سایش، اصطکاک، قرارگیری در معرض اشعه UV و رطوبت) عمر مفید طناب کمتر می‌شود.

• استفاده‌ی شدیدِ هر روزه: ۳ تا ۶ ماه
• استفاده در آخر هفته‌ها: ۲ تا ۳ سال
• استفاده ویژه ولی به‌ندرت: ۴ تا ۵ سال
• استفاده به‌ندرت: حداکثر ۱۰ سال

نگهداری از طناب

• طناب را در کیسه‌ی پارچه‌ای دارای منافذ جریان هوا، به‌دور از رطوبت و گردوخاک، ترجیحا به‌صورت آویزان نگهداری کنیم.
• طناب را به‌مدت طولانی در نور مستقیم خورشید قرار ندهیم.
• طناب را در لبه‌ی تیز سنگ‌ها قرار ندهیم.
• برروی طناب پا نگذاریم.
• طناب را به‌هیچ‌عنوان با مواد شیمیایی شستشو ندهیم؛ بجز با محلول شستشوی اختصاصی طناب که کارخانه‌ی سازنده توصیه کرده است.
• طناب را با آب سرد شسته و در مجاورت باد، در سایه و به‌دور از حرارت مستقیم خشک کنیم.
• طناب را زیر لوازم دیگر قرار ندهیم.

کارابین

کارابین که با نام‌هایی همچون Crab ،Biner ،Carabiner ،Karabiner و Krab شناخته می‌شود، ابزاری فلزی‌ست که برای اتصال ابزارهای مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. مقاومت کارابین در حالت‌های مختلف (طول، عرض و دهانه باز) متفاوت بوده و برروی بدنه‌ی آن نوشته شده است.

شکل کارابین

از نظر شکل ظاهری، کارابین‌ها به‌صورت عمومی به چهار دسته‌ی D، گلابی، HMS و بیضی شکل تقسیم می‌شوند.

دهانه کارابین

معمولا دهانه‌ی کارابین به‌صورت تخت یا خمیده ساخته می‌شود.

قفل کارابین

دهانه‌ی کارابین به‌صورت ساده (بدون قفل) یا قفل‌دار طراحی می‌شود که هرکدام کاربرد خاصی دارد.

هارنس (صندلی سنگ‌نوردی یا Harness)

هارنس وسیله‌ایست که از آن برای صعود، فرود، حمایت و حمل وسایل فنی استفاده می‌شود.
هارنس‌ها در انواع مختلف ساخته می‌شوند؛ اما از نظر کلی دو نوع هستند:

• رگلاژدار: برای صعودهای بلند و فنی زمستانه
• ساده: برای صعودهای ورزشی

کلاه کاسکت (Helmet یا Brain Bucket)

وسیله‌ای جهت محافظت از سر در مقابل ضربه‌های احتمالی ناشی از ریزش سنگ، یخ و برخورد با محیط درهنگام صعود. جنس و شکل ایرودینامیکی و انعطاف‌پذیری که کلاه کاسکت‌های مخصوص به سنگ‌نوردی دارند باعث می‌شود نیروی حاصل از ضربه تا حد زیادی کاهش یابد.
برروی کلاه کاسکت نقاطی جهت تنظیم آن و همچنین نصب هدلایت درنظر گرفته شده است.

کلاه باید طوری روی سر قرار گیرد که پیشانی کاملا پوشانده شود.

تسمه (نوار یا Tape)

تسمه به‌دلیل سطح تماس بیشتری که با ابزارها داشته و فشار کمتری در محل تماس ایجاد می‌کند، در کارگاه‌ها و حمایت‌های میانی ایمنی بیشتری به‌نسبت طناب دارد.

اسلینگ

اسلینگ تسمه‌ای دولا است که دو سر آن به‌هم دوخته یا گره زده شده باشد.
این ابزار ضمن جلوگیری از شکست طناب و ایجاد سهولت در حرکت طناب، از انتقال مستقیم نیروی حاصل از حرکت، فشار، کشش ویا ضربه‌های ناگهانی طناب به حمایت‌های میانی و نفر صعودکننده جلوگیری می‌کند.

کوییک‌درا

به اسلینگی که به دو سر آن کارابین وصل شده باشد کوییک‌دار (کارابین اسلینگ یا اسلینگ دوبل) می‌گویند.

کفش (Rock Shoes)

کتانی سنگ‌نوردی

• دارای انعطاف بالاست.
• کف آن صاف، چسبنده و بدون هرگونه عاج است.
• در صعودهای رقابتی داخل سالن و تمرینات سنگ‌نوردی بهتر است دقیقا اندازه و چسب پا باشد.

کفش سنگ‌نوردی

• برای صعود دیواره‌های بلند طراحی شده است.
• معمولا روی قوزک پا را می‌پوشاند.
• کف آن انعطاف کمی دارد.
• به‌نسبت کتانی، پا را دربرابر سرما و عوارض دیگر بهتر محافظت می کند.

ابزار فرود و حمایت

نکته بسیار مهم در استفاده از ابزارهای فرود و حمایت، جهت درست انداختن طناب در آنها است. همچنین باید قطر طناب مجاز برای استفاده به‌همراه این ابزار -که برروی ابزار نوشته شده است- مورد توجه قرار گیرد.

به‌دلیل اینکه گل‌ولای باعث خوردگی شدید ابزارها می‌شود، بهتر است هنگام کار با ابزار فرود و حمایت، از طناب گل‌آلود استفاده نشود.

هشت فرود (Figure 8)

• جهت استفاده در فرودها
• به‌دلیل اینکه شکست کمی روی طناب ایجاد کرده و اصطکاک زیادی ایجاد نمی‌کند و همچنین به‌دلیل دهانه‌ی بزرگ آن، این ابزار برای حمایت توصیه نمی‌شود.

ابزارهای صعود یک‌طرفه

یومار

کرول

تی‌بلاک

قرقره

ابزار حمایت میانی

این ابزار به دو دسته‌ی کوبشی و غیرکوبشی تقسیم می‌شوند که ابزارهای غیرکوبشی نیز به نوبه‌ی خود، از لحاظ پویایی به دو دسته‌ی غیرفعال و فعال تقسیم‌بندی می‌شود.

ابزارهای کوبشی

• رول (‌Bolt): زمانی که شکافی در سنگ وجود نداشته باشد و امکان نصب ابزارهای دیگر نباشد، از رول استفاده می‌شود.
  رول‌ها در سوراخی که با یک مته در سنگ ایجاد شده، کوبیده می‌شود و از مقاومت زیادی برخورداراند.

• میخ (Piton): میخ‌ها را با چکش در شکاف‌ها می‌کوبند. شکاف باید طوری انتخاب شود که از بیرون بزرگ و عریض و از داخل تنگ و باریک باشد. چنانچه دوسوم میخ را بتوان با فشار دست وارد شکاف کرد، بعد از کوبیدن آن در درون شکاف، میخ قوی و محکمی خواهید داشت.
  اگر میخ تا انتها در سنگ فرو نرفت، باید تسمه‌ای به‌دور آن انداخت تا از اهرم شدن آن جلوگیری شود.
  برای بیرون آوردن میخ ضربه‌های متولی به چپ‌وراست و بالاوپایین وارد کرده تا میخ شل شود. همچنین قبل از بیرون کشیدن میخ باید آن را با یک طنابچه یا تسمه مهار کرد تا از پرت شدن آن به پایین جلوگیری کرد.
  • میخ ساخته شده از فولاد نرم که به رنگ سفید است، برای سنگ‌های آهکی استفاده می‌شود.
  • میخ ساخته شده از فولاد سخت که به رنگ مشکی است، برای سنگ‌های گرانیتی به‌کار می‌رود.

صدای جان: زمانی که میخ به‌خوبی در سنگ فرو رفته باشد، صدای برخورد چکش و میخ، صدای زنگ‌داری است که با فرو رفتن بیشتر میخ به درون شکاف، صدا زیرتر می‌شود.

صدای مرگ: زمانی که میخ به‌درستی وارد سنگ نشده باشد، صدای خفه‌ای به گوش می‌رسد که به آن صدای مرگ می‌گویند.

ابزارهای غیرکوبشی

غیرفعال (Passive)

• شفت (کِیل، گوه یا Nut Stopper)
• ترای‌کم (Tri Cam)
• هگزان (Hexentric یا Hex)

فعال (Active)

• فرند (Friend)
• بال‌نات (Ball Nut)

ابزارهای دیگر

• قلاب
• فی‌فی هوک (Fifi Hook)
• تالون (Talon)
• چکش (Hammer)

بررسی و نگهداری از ابزار

• محافظت از ابزار در زمان‌های استفاده، حمل‌ونقل و نگهداری ضروری است.
• قبل از استفاده از ابزار، دفترچه‌ی راهنمای آن را مطالعه کنیم.
• هر یک از ابزار بخصوص ابزار محافظت شخصی (PPE) دارای حداکثر زمان کارکرد است که معمولا در دفترچه‌ی راهنمای آن نوشته شده است. اما بسیاری از شرکت‌های معتبر این زمان را حداکثر ۱۰ سال تعیین نموده‌اند.
• از فشار دادن ابزار یا سایش سطوح آن در برابر لبه‌های تیز خودداری کنیم.
• تا جای ممکن ابزار را از عوامل طبیعی مانند نمک، خرده سنگ، یخ، برف، رطوبت، مواد شیمیایی و… دور نگه داریم. این عوامل عمر ابزار را کاهش می‌دهد.
• ابزار را به‌صورت مداوم در حین استفاده و نحوه‌ی اتصال آن با سایر تجهیزات بررسی کنیم.
• ابزار را قبل و بعد از هر بار استفاده بازبینی کنیم.
• ابزار باید هر ۳ ماه یک بار توسط یک متخصص بازرسی شود. اگر مشکلی مشاهده نشد، برای ۳ ماه دیگر قابل استفاده است.